Birçoğumuz günlük hayatta farkına varmadan da olsa ironi yaparız ama, ironinin ne olduğunu açıklamaya gelince ancak birkaçımız belki de açıklayabiliriz. İroni kavramı edebi bir kavram olmasının yanında günlük hayatta da çok kullanılan bir kelimedir.
Örneğin:
- ironi yaptım
- ironik bir durum
- ne ironi ama
gibi vb. cümlelere sıkça rastlamışsınızdır, hatta defalarca kullanmış bile olabilirsiniz. Telaffuzu çok havalı olarak gösterilen ironi kelimesi, ne anlama geliyor bir açıklar mısınız? Eğer açıklamak yapmakta zorlanıyorsanız dert etmeyin! Çünkü genelin durumu birbiriyle aynı ya da birbirine yakındır.
Unutulmamalıdır ki; bir şeyi bilmek ayrı, kullanmak ayrı, açıklamak ayrı şeylerdir.
İroni Ne Demek?
İçindekiler
Sözlü kullanımda ironi, karşısındaki kişiyi iğnelemek amacıyla da yapılabilmektedir. İroni yapıldığında hedef karşıdaki kişinin ilgisini, çelişen durum veya olaya vurgu yapılarak çekilmesidir. Yani bu vurgulama jest, mimik ve tonlama yerine dolaylı anlatımla yapılır. Bununla birlikte özellikle yazarların ve konuşmacıların bu edebi tekniği anlamaları çok önemlidir, çünkü anlatımlarına derinlik katar. Fakat yanlış şekilde kullanıldığında ters etkiler yaratabileceği de göz ardı edilmemelidir. Bu yazımızda, ironi kavramının ne olduğu, ironik anlatım çeşitleri ve nasıl kullanılacağı dair bilgiler bulunmaktadır.
İroni’nin Tanımı
İroni, bir şeylerin nasıl göründüğü ile gerçekte nasıl olduğu arasında bir kontrast oluşturmak için kullanılan bir hikaye anlatım aracıdır. Yani edebi anlatım tekniğidir. Terim, Latince ironi kelimesinden gelmektedir, bu da “sahte cehalet” anlamına gelir.
Literatürde kullanılan 3 ana tür vardır. Bunlar: dramatik, durumsal ve sözel ironilerdir. Kişiler genellikle ironiyi alaycılık, tesadüf veya kötü şansla karıştırır, fakat bu kavramlar ironinin kavram özelliklerine sahip olsa da, ironiyle birebir örtüşmezler ve bu kavram yerine kullanılamazlar.
İroni kelimesi, aynı durumun, olayın, görüntünün, cümlenin veya hikâyenin birbiriyle çelişen iki anlamı olduğunda kullanılır. Birçok durumda bu, beklentiler ve gerçeklik arasındaki farkı ifade eder. Örneğin; bugün turistik bir mekânı gezmeye gittiğinizi düşünelim, ilk görülen şey buraya gezmeye gelen herkesin cep telefonları ile orasını fotoğraf çekmekle meşgul olduğu görüntüsüdür. Bu kalabalık orasını gezmek ve o yeri görmek yerine cep telefonlarına kilitlenirler. Bu durum durumsal bir ironidir, beklentilerle çelişen iki karşıt anlama sahiptir. Çünkü oraya gidenler orasını kendi gözleriyle görmek ve tadını çıkarmak yerine, orada olduğunu başkalarına kanıtlamak için çaba sarf etmektedirler. Yani görmek için gitmişler ama başkalarına göstermeye çalışmaktadırlar, düşünülen ile yapılan tezattır.
İroni genellikle edebiyatta, müzikte, sanatta, filmde ya da bir derste eleştirel ya da esprili etki yaratmak için kullanılır. Sohbette, insanlar genellikle ironiyi, mizah, şefkat veya duygu ifadesi olarak beklenen bir durumun ne anlama geldiğini, o durumun tersini söyleyerek sözlü ironi yaparlar.
İroni Çeşitleri
1- Dramatik ironi
Dramatik ironi, okuyucular, kilit karakterlerin farkında olmadığı önemli bilgiler hakkında bilgilendirildiğinde ortaya çıkar ve temel olarak, daha önce ne olacağı bilinmez. Dramatik ironinin mutlaka bir romanın tüm hikâyesinin altını çizmesi gerekmez; ayrıca belirli sahnelere vurgu yapmak eklemek içinde kısaca kullanılabilir. Dramatik ironi, bir filmin veya hikâyenin karakterinin bilmediği bir şeyden, okuyucu veya seyircilerde haberdar olduğunda olur.
Çoğu zaman, bu karakter, izleyicilerin veya okuyucuların kendisinden ne beklediğinden farklı bir şekilde hareket eder. Bu ironi türü, mizah ve gerilim gibi yoğun duygular yaratır. Dramatik ironi duyguları daha kuvvetli iletmek için kullanılır ve izleyicilere veya okuyuculara heyecan verir. Örneğin; bir korku filminde, karakter karanlık bir odaya girer ve bir kadın sesi duyulur. Seyirciler korkmazlar çünkü önceden kadının sesinin karakterin annesinin sesi olduğunu biliyorlardır.
2- Durumsal ironi
Gerçek, beklenen sonuçla çeliştiğinde, durumsal bir ironi ortaya çıkar ve bu olayların ironisi olarak da bilinir. Fakat bilinmesi gerekir ki; ironi tesadüf veya kötü şans ile aynı şey değildir. Durumsal İroni, gerçekleşmesi beklenen şeyin tam tersi gerçekleştiğinde olur. Sonuç ciddi veya komik olabilir. Bu ironi türü kullanılırsa, durum daha ilginç ve düşündürücü hale gelir. Örneğin, evi ormanda olan bir adam, kendisini vahşi hayvanlardan korumak için bir bubi tuzağı kurar. Bir gece yürürken, adam tuzağı görmez ve bu tuzağa kendisi yakalanır ve yaralanır. Oysa adam bubi tuzağını kendisini korumak için tasarlanmıştır ama onun yerine yaralanmıştır. Bu tam olarak beklenenin tersi bir durumdur ve ironidir.
3- Sözlü ironi
Konuşmacının söylediklerinden farklı bir anlam sunmak için bir ifadenin tersini kullanıldığında oluşan ironidir. Alaycılığa benzese de tamamen aynı değillerdir, çünkü alaycılık neredeyse her zaman birisini ya da bir şeyi aşağılamak amacıyla kullanılır, ancak ironide her zaman bu durum söz konusu değildir. Kişi çoğu zaman, sözel ironi’yi, sözlerinin gerçek anlamından farklı bir şekilde anlatmak için kullanır. Sözlü ironi, ironi türleri arasında kolay tespit edilen ironi yöntemidir ve aynı zamanda en yaygın kullanılanıdır.
Örneğin, ehliyetine trafik polisi tarafından el konan bir sürücü, “Ehliyetimi aldığınız için teşekkür ederim Memur bey” diyebilir. Bu durumda, sürücü olanlara kızıp sinirlenmiştir ancak öfkesini doğrudan ifade etmek yerine ironi kullanarak yani memura ehliyetini aldığı için teşekkür ederek belirtmiştir. Sürücü trafik polisine teşekkür ettiğinde, bu durumun kendisini hiç memnun etmediğini sözleri ile ifade etmiştir.
İroni Nasıl Yapılır?
İroniyi kullanma amaçlarından en yaygın olanı, mizah yaratmak veya yaşamın saçmalıklarına işaret etmektir. Kişilerin beklentileri hayatla çoğu zaman örtüşmez ve çelişir. İroniye durumlar trajik olduğu için değil, beklentileri karşılamadığı için gülünür. İroni kelime kullanımına bakıldığı zaman en çok istismar edilen, yanlış kullanılan terimlerden biridir, çünkü bazı kişiler mizah veya alaycılığı ifade etmek için kullanmaktadırlar. İroni bir anlatımı ileriye taşımak, anlamını derinleştirmek için önemli bir rol oynayabilir.Kullanımı bir edebiyat eserinde çok daha önemli bir etki yaratır; zekice bir şekilde kullanıldığında okuyucuyu derinden ve kalıcı olarak vuran bir noktaya değinilir.
İroninin nasıl kullanıldığına gelince bu konuda sayısız örnek vermek mümkündür. İroni yaparken bilinmesi gereken ana kural; karşılaşılan duruma uygun bir şeyler söylemek ve bunları muhatabı etkileyecek şekilde kullanmak gerektiğidir.
İroni kavramının pekişmesi için,ironi türlerine göre aşağıda verilen örnekleri inceleyebilirsiniz:
İroni Örnekleri
Dramatik ironi örnekleri:
- Mesela bir filmdeki ironi; film karakteri olan kadın kocasının bir uçak kazasında öldüğüne inanıyordu fakat aslında seyirci kocasının hayatta kaldığını biliyordu.
- Mesela bir romandaki, okuyucular roman karakterinin roman sonunda öleceğini biliyordu, ancak diğer karakterler onun hasta olduğunu bile bilmiyorlardı.
Durumsal ironi örnekleri:
- Bir doktorun günde bir paket sigara içiyor olması
- Büyük bir inşaat firması sahibinin evinin kırık tavanını tamir edemiyor olması
- Bir savunma avukatının bir davada oğlunu beraat ettirememesi
Sözlü ironi örnekleri:
- Bir öğretmenin öğrencilerinin zayıf aldığı test sonuçlarına baktıktan sonra “Bu yılı kesinlikle en yüksek puanla tamamlayacaksınız, sizinle gurur duyuyorum” demesi
- Bir adamın karısının lezzetli ev yapımı yemeklerini tattıktan sonra “Bu yemeği bir daha asla yemeyeceğim” diye söylemesi
- Bir düğün gününde damadın gelini öptükten sonra, yüzünde bir gülümsemeyle geline, “Bu her zaman unutmak isteyeceğim bir gün” diye söylemesi
İronik Söylem
İroni, bir duyguyu daha güçlü ifade etmek veya bir noktayı vurgulamak için kullanılan bir konuşma figürüdür ve en çok bilinen edebi araçlardan biridir. Kelimelerin gerçekte söylenenlerin tersine bir anlam ifade etmek için kullanılmasıdır. İroni düzgün yapıldığında, bu bir izleyicinin, okuyucunun veya dinleyicinin etkileşimini, beklentilerini ve içgörüsünü önemli ölçüde değiştirebilir.
Günümüzde ironi bir kişi, eser ve konuşmanın, muhatabı gözünde ilginç ve sofistik olarak fark yaratabileceği bir özelliğidir. Bununla birlikte, dikkatli kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. İroni kullanan ve algılayan kişilerin deneyimini zenginleştiren etkili bir edebi araçtır.
Tavsiye Edilen İçerikler
